 |
 |
| Geert Mak | Schilderij Leo Wijnhoven |
‘Nu heeft Griekenland de hete aardappel van de bezuinigingen op het bord van Brussel gelegd. Maar het probleem is natuurlijk breder,’ stelt Geert Mak aan de tafel in Hotel Oranje in Leeuwarden.
‘Het wordt tijd dat we een keer gaan luisteren naar de zuidelijke lidstaten van de Europese Unie.’ Mak schrijft dat ook in zijn nieuwste publicatie, In de ban van de krekel, in de ban van de mier. ‘Het is een klassieker in Noord-Europa, de fabel van de krekel en de mier. De krekel die de hele zomer alleen maar danst en zingt terwijl de mier zijn voorraden voor de winter bijeen zwoegt. Het wordt koud, de krekel krijgt honger, maar de mier weigert hem te helpen: dan had hij maar moeten werken. De deur blijft dicht. Ach, wat vonden wij Duitsers en Nederlanders elkaar in dit verhaal. Want zo is het toch: terwijl wij hier hard werken, dartelen die zuiderlingen maar wat rond en jagen er onze spaarcenten doorheen. De buikriem aansnoeren, dat moeten die krekels, en leren wat discipline is!’
De vraag is of Europa moet doorgaan met de ijzeren besparingspolitiek, zegt Mak. ‘Het is een soort economisch waterboarden wat de Grieken hebben ondergaan. Nu hebben ze op Syriza gestemd. Een partij die weliswaar te veel belooft, maar de wanhoop van de bevolking goed verwoordt. Als het in Griekenland niet was geknald, was het wel een keer gebeurd in Italië. Of in Spanje. Maar het gaat knallen.’ ‘
Eén van de grootste problemen is dat de mens steeds meer wordt weggegomd,’ zegt Mak. ‘Filosofen, politieke denkers, de paus: allemaal slaan ze er alarm over. Als een dikke laag teer kruipt een managementcultuur over ons continent die alleen nog rekening houdt met cijfers, productie en percentages. Het ondermijnt de loyaliteit. Iedereen kent ze in zijn omgeving: leidinggevenden die verkeerde beslissingen nemen omdat ze geen zak verstand hebben van de inhoud.’
Spoor van onheil
‘Iemand runt een woningcorporatie, wordt daarna op een zorginstelling gezet en reorganiseert drie jaar later de politie. Het zijn mensen die slechts een paar jaar ergens blijven en zo nooit worden geconfronteerd met de problemen die ze zelf veroorzaken. Ze trekken verder en laten een spoor van onheil achter zich.’
Die cultuur kan bestaan doordat het kapitalisme is doorgeslagen, stelt Mak. ‘Dat kapitalisme was ooit bedoeld als de smeerolie van de samenleving. Nu is het de keiharde norm waaraan alles ondergeschikt is gemaakt, maar het staat mijlenver af van al die gematigde Europese varianten van kapitalisme die we hadden, waarbinnen nog wel oog was voor de zwakkeren. ‘De eurocrisis heeft ons een glimp laten zien van de heersende waarden van de huidige Europese Unie. Het draait om de financiële markten. Daarvoor is het vertrouwen van de Europese bevolking opgeofferd.’
Nevenschade
‘Ooit beschouwden we werkloosheid en armoede in Europa als een groot probleem. Nu als nevenschade. Gewone mensen betalen de prijs. Mensen die trouwen, een huis kopen en een gezin willen stichten. Zij voelen: het is niet meer eerlijk.’
‘De paus hield voor het Europees Parlement een pleidooi voor al degenen die volgens de credo’s van de markt niet meer nuttig waren, en die daarom onzichtbaar waren gemaakt. Waar kan een mens waardigheid aan ontlenen,’ zei hij, ‘als hij of zij zelfs niet het meest noodzakelijke heeft om van te leven en – erger nog – geen werk heeft dat hem die waardigheid geeft?’
Politiek
‘De onvrede moet zich een keer vertalen in de politiek. Ik denk dat de komende parlementsverkiezingen in Nederland zullen draaien om de wolk van vervreemding die boven de samenleving is komen te hangen. Mensen voelen zich niet meer thuis in de tijd waarin ze leven. Het zijn vreemdelingen in hun eigen geboortestad of -land.’
‘Kijk maar naar een beweging als Pegida in Duitsland. Die projecteert gevoelens van ontworteling op de immigranten en de EU terwijl ze in wezen demonstreert tegen de globalisering. Zulke bewegingen mogen niet worden weggezet als racistisch of nationalistisch. Die fout is begin deze eeuw in Nederland gemaakt toen Pim Fortuyn de enorme onrust die broeide naar boven bracht. Je hoeft er niet in mee te gaan. Je moet wel proberen het te snappen. Deze mensen voelen zich afgesneden van hun overheden en instituties. Ze hebben het gevoel dat politici neerbuigend over ze doen. Onder het protest, of het nu links, rechts of populistisch is, ligt één gemeenschappelijke boodschap: een verlangen naar solidariteit.’